Al ruim 2 jaar trekken we op maandag aan het einde van de middag onze wandelschoenen aan en verkennen we Uden en omgeving. Meestal dan hè, uitzonderingen daargelaten.
Afgelopen maandag was zo’n uitzondering en ben ik alleen op pad gegaan naar/over de wijstgronden.
Wat zijn wijstgronden
Het Maashorstgebied maakte héél lang geleden deel uit van de Maasvallei. In de voorlaatste ijstijd (het Saalien, 240.000-180.000 jaar geleden) heeft de Maas, door heftige bewegingen in de aardkorst, zijn huidige ligging in een lager gelegen slenk gekregen.
De Raktse Beemden, de Loose Beemden en de Kooldert, samen de wijstgronden in Uden genoemd, behoren tot 1 van de 5 wijstreservaten in de provincie Noord-Brabant. De Peelrandbreuk, één van de grootste breuken van Nederland, loopt langs de westkant van de Maashorst. Langs deze breuk liggen veel wijstgronden: hooggelegen, drassige gebieden waar het grondwater als kwel omhoog komt. De combinatie van het hoogteverschil in het landschap met de natte delen op de hoger gelegen horst en de lagere grondwaterstanden op het lage deel, de slenk, is zeldzaam en komt in Europa nauwelijks voor.
Het wijstwater bevat veel ijzer. Wanneer dit water met zuurstof in aanraking komt, oxideert het en zorgt voor een sterke roestkleur in de omliggende sloten en van de bodem. Dit water kan zich in geoxideerde vorm op de bodem afzetten. Bij herhaling van dit proces op steeds dezelfde plaats ontstaan er ijzeroerbanken. IJzeroer is een dichte harde roodbruine bodemlaag die decimeters dik kan worden en slecht water doorlaat.
Kort samengevat is wijst een bijzondere vorm van kwel met ijzerrijk grondwater, waarbij de hoge gronden nat en de lager gelegen gronden droog zijn.
Flora en fauna
Het vaak honderden jaren oude wijstwater bevat naast een hoog ijzergehalte ook meer nikkel, sulfaat en fosfaat. Het is voedsel- en kalkarm en erg schoon.
Typerend voor het wijstlandschap is dat op korte afstand van elkaar verschillende milieus voorkomen: elzensingels, broek- en populierenbossen, moerasachtige kwelgronden, schraalgraslanden en ondiepe sloten wisselen elkaar af, iets wat zeldzaam is in Nederland. De verschillende milieus zorgen voor een grote verscheidenheid aan planten en vogels.
Helaas is het Sint Annabosch, onderdeel van de Raktse Beemden, als kwetsbaar gebied aangemerkt en is het niet meer toegankelijk voor de wandelaar. Hier zijn 280 verschillende soorten planten geteld, waaronder een aantal heel zeldzame. In het hele natuurgebied leven zo'n 37 soorten vogels. Het grote aantal vlinders (21 soorten) geeft aan dat er ook voor hen voldoende waard- en nectarplanten zijn.
Het wijstgebied tussen Uden en Vorstenbosch is in 2004 door de provincie Noord-Brabant uitgeroepen tot aardkundig monument. Staatsbosbeheer is eigenaar van het gebied. Om de wijstgronden in de natuurlijke staat te behouden, zijn er stuwen gebouwd om verdroging en verdorring tegen te gaan.
Knuppelbrug
In mei 2018 is er een crowdfunding gestart én succesvol beëindigd om de wijstgronden naast het Sint Annabos weer toegankelijk te maken voor de wandelaar. Op 15 december 2018 is de 100 meter lange knuppelbrug officieel geopend waardoor je het hele jaar kunt genieten van dit bijzondere verschijnsel.
Meer weten?
Wil je nog meer weten over de wijstgronden?
Natuurcentrum De Maashorst heeft een informatieve .pdf online gezet en die kun je hier downloaden: Achtergrondinformatie wijstgronden info.pdf
Ook in de geraadpleegde bronnen kun je veel informatie vinden:
- www.bezoekdemaashorst.nl
- www.natuurcentrumdemaashorst.nl
- www.geologievannederland.nl
- www.arrangementen-uden-maashorst.nl
- www.ivn.nl
Tip: bezoek in het voorjaar en de zomer de wijstgronden die dan prachtig in bloei staan. Dit kan per fiets (korte en lange routes) of te voet (korte en lange routes).
Edit:
Op 24 mei 2021 heeft er een mooi artikel in Trouw gestaan: www.trouw.nl/leven/wandelen-boven-op-de-onderaardse-scheur-van-brabant
