Auschwitz, Bergen-Belsen en Westerbork, dat zijn onder andere namen die de meeste Nederlanders wel kennen als concentratiekampen uit WO II. Theresienstadt was voor mij onbekend, maar lag op een 20 minuten rijden van het vliegveld waar mijn tentje stond.
Het donkere, regenachtige weer paste vandaag goed bij een bezoek aan dit concentratiekamp.
De eerlijkheid gebied mij te zeggen dat ik nog nooit een concentratiekamp had bezocht. Een stedentrip naar Krakau staat stond lang hoog in mijn wensenlijstje, maar is er (nog) niet van gekomen. En de wens om naar Kraukau te gaan, was voornamelijk om Auschwitz te bezoeken. De gruwelijkheden die daar en in andere kampen plaatsvonden, mogen nooit worden vergeten.
Theresienstadt (Terezín)
Goed, Theresienstadt dus. Wanneer je de stad binnenrijdt, zie je al de silhouetten van het fort met de brede stadswallen dat de stad ommuurt. De auto heb ik bij het parkhotel Terezín geparkeerd. Voor de zekerheid heb ik nog even gecheckt of ik hier inderdaad gratis kon parkeren, maar dat was geen enkel probleem. Iets met flashback naar Faro, een wielklem en een bon voor fout parkeren …
Vanaf hier ben ik door de stad en over/langs/onder de muren van het fort gaan dwalen. Daarna ben ik doorgelopen naar het kleine fort. Veel indrukken, veel foto’s en een zwaar bedrukte stemming toen ik weer terug was bij mijn tentje. Zo’n bezoek moet je niet in je eentje (willen) doen :(
Geschiedenis in het kort
Keizer Josef II (koning van Duitsland en keizer van het Heilige Roomse Rijk) heeft aan het einde van de 18e eeuw de vesting Theresienstadt gesticht, genoemd naar zijn moeder keizerin Maria Theresia. De 10 jaar durende bouw begon in 1780, was toen het grootste fort in het Habsburgse Rijk en besloeg 3,98 km2, exact de grootte die de gemeente nu nog heeft.
Het fort bestaat uit een "grote" vesting (woongedeelte) en een "kleine" vesting (militair gedeelte), de basis voor ruim 5.600 soldaten. In oorlogstijd kon dit uitgebreid worden naar zo’n 11.000 soldaten.
Tot in de eerste helft van de negentiende eeuw was de bevolking hoofdzakelijk Duitstalig, maar er kwamen steeds meer Tsjechen in de stad wonen. Pas aan het einde van de 19e eeuw mocht er een Tsjechische basisschool komen.
Vanaf de tweede helft van de 19e eeuw werd het kleine fort gebruikt als gevangenis en was één van de beruchtste gevangenissen. Tijdens WO I deed het fort dienst als krijgsgevangenenkamp.
Toen het Oostenrijkse-Hongaarse rijk in 1918 uiteen viel werd de stad deel van Tsjecho-Slowakije. Het gebied stond bekend als Sudetenland, waar veel etnische Duitsers woonden, en werd op 10 oktober 1938 geannexeerd door Nazi-Duitsland.
De nazi’s gebruikten in WO II Theresienstadt als concentratiekamp terwijl het kleine fort als gevangenis en als hoofdkwartier door de Gestapo in gebruik werd genomen.
De eerste Tsjechen keerden vanaf juni 1946 weer terug en Theresienstadt werd gerestaureerd.
Foto's van het grote fort, tekst gaat verder onder de foto's.
Concentratiekamp
Enkele cijfers over Theresienstadt, het grootste concentratiekamp in Tsjechië :
- Ingebruikname: 24 november 1941
- Bevrijding: 9 mei 1945
- Gevangenen: 139.667
- Gedeporteerd: 88.000
- Dodental: 33.818
Op 10 juni 1940 nam de Gestapo het bevel in Terezín over. Vanaf november 1941 zou de stad dienstdoen als getto voor gedeporteerde Joden uit Tsjecho-Slowakije, Duitsland, Denemarken, Oostenrijk en Nederland. In de zomer van 1942 werd het grote fort ontruimd en de niet-joodse bevolking verjaagd.
De Joodse bevolking die toen overbleef had een zekere mate van ‘zelfbestuur’: de raad van ouderen. Voor de nazi’s moest deze raad bepalen wie er gedeporteerd zou worden en wie er mocht blijven. Bij weigering werd iedereen gedeporteerd en vermoord.
Wie zich verzette of iets deed dat niet gewenst was, kwamen in het kleine fort (de gevangenis) terecht, waar de leefomstandigheden nóg slechter waren.
In 1943 werden 500 Deense Joden naar Theresienstadt gestuurd. De Deense regering eiste dat het Rode Kruis toegang kreeg tot de gevangenen. Om het internationale publiek om de tuin te leiden werd – als list – bedacht dat Theresienstadt een besloten kuuroord (modelstad) voor Joden was. Hiervoor werd het Internationale Rode Kruis in 1944 uitgenodigd om het fort te inspecteren en mochten met vertegenwoordigers van de raad van ouderen praten. Deze vertegenwoordigers waren zorgvuldig geselecteerde inwoners die de vragen precies zo beantwoordden als hun tijdens oefensessies door de nazi’s ingeprent was. Het rapport van het Rode Kruis vermeldde daarna dat Theresienstadt een gewone Joodse stad was waar er voor de inwoners goed gezorgd werd.
Er werd zelfs een propagandafilm gemaakt: Theresienstadt: Ein Dokumentarfilm aus dem jüdischen Siedlungsgebiet. Na de voltooiing van de film werd iedereen die aan de film had meegewerkt vergast.
Vlak voordat het kamp werd bevrijd, wilde de kampleiding sporen uitwissen en liet de as uit bijna 34.000 doosjes – met naam en nummer – in de Eger gooien. De doosjes werden daarna verbrand.
Net voordat de geallieerden Theresienstadt bevrijdden werd een groot deel van de gevangenen geëxecuteerd en in massagraven gedumpt. Zij zijn na de oorlog herbegraven naast de vesting. Je vindt 2386 individuele graven en is meteen een confronterend beeld voordat je het kamp bezoekt.
Theresienstadt was geen vernietigingskamp maar naast een ‘modelstad’ vooral een doorgangskamp voor Joden die naar Auschwitz-Birkenau of andere vernietigingskampen werden gestuurd.
Foto's van het kleine fort, tekst gaat verder onder de foto's.
Crematorium en begraafplaats
Wanneer je richting het crematorium loopt, wandel je langs twee vestingwerken waarin een mortuarium en gebedsruimten waren gevestigd. Ook is hier nog een deel van het spoor te zien waarover de gevangenen Theresienstadt binnenkwamen of werden gedeporteerd.
In het begin werden overleden nog begraven, maar door ruimtegebrek zijn de nazi’s overgestapt op cremeren. De as van de overledenen werd bewaard in urnen van hout en later zelfs papier. Zo wilde men doen geloven dat iedere overledene een eervolle begrafenis zou krijgen, maar niets bleek minder waar. Het crematorium staat er nog steeds. Hier kun je nog de vier grote ovens en een autopsieruimte zien. Rondom het crematorium ligt de begraafplaats.
Op de begraafplaats liggen meer dan tienduizend slachtoffers begraven. Boven de begraafplaats staat een groot christelijk kruis en een davidster.
Foto's van het columbarium en de Joodse begraafplaats, tekst gaat verder onder de foto's.
Bronnen
Uiteraard heb ik een aantal bronnen op internet geraadpleegd en heb hier de bovenstaande – selectief gekozen - informatie uit gehaald. Wil je meer lezen, dan geef ik je het advies om de linken naar de bronnen te volgen.
Wikipedia: stad & concentratiekamp
www.jw.org
www.tracesofwar.nl
www.reizen-en-reistips.nl
www.bnnvara.nl/3opreis
Vakantie 2022, alle artikelen worden met de juiste datum ge-herschreven:
- 25-07: Is Stolberg een verborgen parel in de Südharz?
- 25-07: Hotel Weißes Roß @ Stolberg im Harz
- 26-07: Te voet naar het Jozephskreuz
- 27-07: Het Stolberger Schloss en dwalen ‘rund um den Zwißelsberg’
- 27-07: Uit mijn comfortzone op de Titan RT
- 28-07: Een aangenaam uitstapje vanaf de snelweg – Klosterpark Altzella
- 28-07: Kamp Aeroklub Roudnice nad Ladem
- 29-07: De strip & zweefvliegen
- 29-07: Bedevaartsoord Hora Říp
- 30-07: Theresienstadt (Terezín)
- 31-07: Kamp Aeroklub Roudnice nad Ladem: rustdag
- 01-08: Base Camp Medvedin @ Špindlerův Mlýn
- 02-08: Špindlerův Mlýn & omgeving
- 03-08: Langste boomkroonpad van Europa @ Janské
- 04-08: Prachovské skály – het Boheems Paradijs
- 05-08: Medvědín en de wandelroute langs de Elbe
- 06-08: Rustdag @ Base Camp Medvedin
- 07-08: De auto wilde graag naar huis ;)
